عنوان «مرکز تخصصی توانمندسازی انسان» کاملا و به روشنی مخاطبان پارند را مشخص می‌کند، مخاطبان پارند تمام کسانی هستند که می‌خواهند توانمندی‌های خود را در حوزه‌های مختلف ارتقاء دهند. این همان هدفی است که پارندی‌ها برای خود برگزیده‌اند. اکنون در اولین گام، مرکز تخصصی کودک و با هدف کمک به کودکان مبتلا به بیش‌فعالی/نقص توجه AD/HD و ناتوانی یادگیری LD شروع به کار کرده است.
ما اعتقاد داریم اولین مرحله در توانمندسازی، شناخت ضعف‌ها و مشکلات و سپس بهبود آنها است. مخاطبان ما در مرکز تخصصی کودک، کودکان و نوجوانان، به ویژه گروه سنی 18-6 سال هستند. کودکان AD/HD و LD اغلب به دلیل مشکلات رفتاری و تحصیلی به مرکز مراجعه می‌کنند. این کودکان علیرغم داشتن بهرۀ هوشی مناسب، عملکرد تحصیلی و مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند. ما سعی کرده‌ایم با استفاده از روش‌های گوناگون، به بهبود رفتار و عملکرد تحصیلی و اجتماعی در این کودکان و تعامل والد-فرزند در خانواده‌هایشان کمک کنیم. در ادامه توضیحاتی برای آشنایی ببشتر با این کودکان و مشکلات آنها ارائه می‌گردد.

بیش‌فعالی/نقص توجه یا AD/HD (Attention Deficit/Hyperactivity Disorder)
والدین این کودکان اغلب از رفتار نامناسب، پرخاشگری، بی‌دقتی و بی‌توجهی در مورد تکالیف مدرسه، بی‌نظمی و بی‌قراری کودکان خود شکایت دارند. بي توجهي، تكانشگري و بيش فعالي نسبت به همسالان، سه ويژگي اصلي AD/HD هستند. کودكي كه دائماً حواسش از تكليف پرت مي‌شود، معمولاً داراي كمبود توجه است. تظاهرات باليني اين كودكان عبارت است از خطاهاي بي‌دقتي، ناديده گرفتن و حذف جزئيات، اشكال در روابط اجتماعي و عزت نفس پايين. مبتلايان به AD/HDبدون اينكه منتظر دستور انجام عملی بمانند، خيلي سريع به موقعيتها پاسخ مي دهند. اين افراد ممكن است نتوانند به عواقب منفي، مخرب يا حتي خطرناك رفتارهاي خود توجه كنند. لذا به نظر مي رسد كه اين کودکان، زياد اقدام به فعاليت‌هاي مخاطره آميز غير ضروري مي‌كنند. مسموميت‌ها و صدمات اتفاقي در كودكان مبتلا به AD/HD متداول است.
براي كودكان مبتلا به AD/HD منتظر نوبت بازي ماندن يا در صف ماندن بسيار سخت و مشكل است. آنها در عملكرد كاري شان تلاش كمي كرده و خيلي زود از كاري كه به نظرشان خسته‌کننده مي آيد، دست مي كشند. حرف ديگران را قطع كردن و پراندن پاسخ‌هاي بدون تأمل به سوالات ديگران، امري شايع است. برداشت افراد عادي از اين كودكان به صورت افرادي با خويشتن داري ضعيف، روده دراز، مسئوليت ناپذير، ناپخته يا كودك صفت، تنبل، و كاملاً گستاخ مي باشد.
میزان شیوع AD/HD و تفاوت بین پسران و دختران
اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه یکی از شایع‌ترین مشکلات دوران کودکی است که حدود 12-5 درصد کودکان جهان به آن مبتلا هستند. نسبت مردان به زنان 2 به 1 ، و آمار در کلینیک‌های روانپزشکی 5 به 1 و حتی 9 به 1 گزارش شده است. دخترها بيشتر بي‌توجهي نشان مي‌دهند كه ممكن است موجب عملكرد تحصيلي ضعيف شود ، اما در رابطه با ديگران مشكلات كمتري نشان مي‌دهند. همچنین بيشتر از پسران دچار انزواي اجتماعي و علايم دروني شده (اضطراب ، افسردگي) بوده و كمتر از پسران داراي مشكلات رفتاري و سلوك (مثلاً پرخاشگري) هستند.
انواع AD/HD و تشخیص آن
AD/HD به سه دسته تقسيم مي گردد: نوع عمدتاً بي توجه (ADD) ، نوع عمدتاً بيش فعال – تكانشگر AD/HD و نوع مركب AD/HD. اگرچه عموماً AD/HD قبل از 7 سالگي شروع مي شود، ولي علايم فعاليت حركتي زياد و خواب و خوراك نامنظم ممكن است حتي در 10 تا 18 سالگي ديده شود.
ملاكهاي تشخيصي متخصصین براي اختلال نقص توجه / بيش فعالي
لازم است 6 مورد يا بيشتر از نشانه هاي زير حداقل 6 ماه طول كشيده و شدت آنها بیش از حد معمول بوده و با رشد کودک هماهنگی نداشته باشد:
1. غالباً از توجه كافي به جزئيات درمي‌ماند یا بی‌دقت است.
2. غالباً در حفظ توجه بر روی تکالیف یا فعالیتهای مربوط به بازی مشکل دارد.
3. غالباً به نظر می‌رسد وقتی مستقیماً با او صحبت می شود گوش نمی دهد.
4. غالباً دستورالعمل‌ها را کامل اجرا نمی‌کند (دلیل آن رفتار مقابله‌ای یا نفهمیدن دستورات نیست.)
5. غالباً در سازماندهی تکالیف و فعالیت‌ها ناتوان است.
6. اغلب از تکالیفی که نیازمند فعالیت ذهنی مستمر است اجتناب می کند، نفرت دارد یا در اقدام به آن مردد است (مانند کار درسی یا تکالیف خانگی).
7. غالباً اشیاء لازم برای انجام تکالیف و فعالیتها را گم می کند.
8. محرک‌های بیرونی غالباً حواسش را به آسانی پرت می کند.
9. در فعالیتهای روزمره غالباً فراموشکار است.
بیش فعالی
1. غالباً دستها و پاهایش بی قرار است و روی صندلی تکان می خورد.
2. غالباً در کلاس درس یا جاهای دیگری که انتظار می‌رود شخص نشسته باقی بماند، صندلی را ترک می‌کند.
3. غالباً در جاهایی که مناسبتی ندارد می‌دود یا از در و دیوار بالا می رود. در نوجوانی یا بزرگسالی همراه با احساس ذهنی بی قراری است.
4. غالباً در اشتغال بی سروصدا به فعالیتهای تفریحی و بازی ناتوان است.
5. غالباً در حال حرکت است و به نطر می رسد موتوری به حرکتش وامی دارد.
6. غالباً زیاد حرف می زند.
7. غالباً قبل از اینکه سوال تمام شود با عجله و دستپاچگی جواب‌هایی می پراند.
تکانشگری
8. غالباً در انتظار کشیدن برای نوبت ناتوان است.
9. غالباً حرف دیگران را قطع کرده یا مداخله می کند .
علل بروز AD/HD چیست ؟ پيرامون علل بروز AD/HD نظريه هاي مختلفي وجود دارد :
* ژنتیک: ضريب وراثتپذيري AD/HD درحدود 75 صدم است.
* عوامل مرتبط با دوره هاي بارداري ، تولد و پس از تولد : مانند مصرف الکل و سيگار توسط مادر در حين بارداري، تولد زودرس، وزن کم هنگام تولد و ... .
* حساسیت غذایی و مشکلات معدی-روده‌ای
* مشکلات خانواده، استرس زياد و حمايت کم، آسيب شناسي رواني والدين از قبيل افسردگي، پرخاشگري يا سوء مصرف الکل، ناسازگاري زناشويي، فرزند پروري بسيار مداخله‌گرانه و تعاملات والد- فرزند سرکوب¬گرانه. سایر عوامل که با AD/HD ارتباط دارند: وضعيت اقتصادي- اجتماعي پايين، تربيت مؤسسه¬اي يا پرورشگاهي و مشکلات مربوط به ارتباط با همسالان و کارکنان مدرسه.
* برخی مطالعات نشان می‌دهد در كودكان مبتلا، نيمكره راست کوچک‌تر است. مطالعات دیگر حاكي از كاهش سوخت و ساز گلوكز در نواحي¬اي است كه حركات بدن و احتمالاً رفتار را تنظيم مي¬كنند. بعضي از آزمون¬ها در قشر پیشانی فعاليت كمتري نشان مي¬دهند كه مي¬تواند توجيه كننده اشكالات مرتبط با برنامه ريزي، قضاوت و ادراك زمان باشد .
* در الگوی امواج مغزی افراد مبتلا نیز تغییراتی مشاهده می‌شود. نسبت بالای موج تتا به بتا، جزء تغييرات خاص امواج مغزی افراد مبتلا بهAD/HD است.
در این کودکان، كم‌انگيختگي در ناحیه لوب‌های پیشانی، كاركرد اجرايي آنها را مخدوش مي‌كند. كاركرد اجرايي لوب پيشاني به فرد اجازه مي‌دهد كه به چيزي توجه كند، تمركز كند، تكانه‌ها و هيجاناتش را كنترل كند، قضاوتش را به‌كار گيرد، طرح و برنامه بريزد، سازماندهي كند و رفتارهاي حركتي خود را تنظيم كند (مثلا تكانه‌هاي خود را سركوب كرده و سر جايش بنشيند). كم‌انگيختگي قشري، كاركردهاي اجرايي را دچار مشكل مي‌كند و به‌ويژه توانايي فرد را در توجه، تمركز و بازداري تكانه تحت تأثير قرار مي‌دهد. پژوهش‌ها (مانند تصويربرداري مغزي، مطالعات EEG) نشان مي‌دهند مغز كودكان و بزرگسالان ADD را مي‌توان به عنوان «مغز خواب‌آلود» تعبير كرد يعني مغز آنها مانند مغز افراد خواب‌آلود در حالت طبيعي است و موج غالب در مغز آنها موج خواب‌آلودگي (تتا) است.
مشكلات همراه و اختلالات همزمان ADHD
بيش از ⅔ كودكان داراي AD/HD حداقل داراي يك اختلال همزمان نيز می باشند. حركات متعدد، بي‌قراري، آشفتگي، داشتن اصوات خاص، داشتن مشكل در صف ايستادن، نشستن در كلاس و ... همگي دلالت بر آن دارد كه اين افراد داراي اختلالات ديگري نيز مي‌باشند. اختلالاتي كه عموماً AD/HD با آن‌ها همزمان مي‌گردد عبارتند از:
* اختلالات رفتاري تخریبی (اختلال سلوک و اختلال نافرمانی):
حدود 40 درصد از افراد داراي AD/HD اختلال نافرماني دارند، در بين افراد داراي ADHD اختلال سلوك نيز رايج است و در بين 25 درصد كودكان، 45 تا 50 درصد نوجوانان و 20 تا 25 درصد بزرگسالان دارای اختلال AD/HD، اختلال سلوک اتفاق مي‌افتد.
* اختلالات خلقي (افسردگی، دوقطبی)
مطالعات بيان مي‌كنند كه حدود 10 تا 30 درصد بچه‌هاي داراي AD/HD و 47 درصد بزرگسالان داراي AD/HD، از افسردگي رنج مي‌برند، معمولاً ابتدا ADHD رخ مي‌دهد و سپس فرد افسرده مي‌گردد. بيش از 20 درصد افراد داراي AD/HD ممكن است اختلال دوقطبي نيز داشته باشند. اين شرايط شامل دوره‌هايي از خلق غيرمعمول زياد شونده است كه نقطه مقابل افسردگي باليني قرار مي‌گيرد.
* اضطراب
30 درصد در بچه‌ها و 40-25 درصد در بزرگسالان دارای اختلال
AD/HD * تيك و سندرم توره (فقط حدود 7 درصد از بچه‌هاي AD/HD اختلال تيك و سندرم توره دارند، اما حدود 60 درصد از افراد سندرم توره، AD/HD دارند.
* ناتواني‌هاي يادگيري
در بیش از 50 درصد از افراد دارای اختلال AD/HD دیده می‌شود.
بيش‌فعالي درمان نشده چه خطراتي به همراه دارد؟
• 35% ترك تحصيل مي‌كنند.
• تنها 5-20% تحصيلات دانشگاهي خود را تكميل مي‌كنند.
• 40-50% درگير فعاليت‌هاي ضد اجتماعي مي‌شوند.
• 50-70% از آنها دوستان بسيار كمي دارند يا اصلاً دوستي ندارند.
• 70-80% در شغل خود عملكرد پايين تري نسبت به همكاران خود دارند.
AD/HD و دختران
باور بكنيد يا نه، بروز AD/HD در دختران با پسران بسيار متفاوت است. ويژگي‌هايي مانند بيش‌فعالي و تكانشگري كه به AD/HD مربوط هستند بيشتر در پسرها ديده مي‌شوند. دختران بيشتر بهم‌ريخته و بی‌نظم هستند، رويابافي مي‌كنند و هنگام يادگيري چيزهاي جديد تلاش زيادي براي حفظ توجه انجام مي‌دهند. در دختران بيشتر نوع عمدتاً بي‌توجه (ADD)ديده مي‌شود و علائم در سنين دوران راهنمايي و دبيرستان شدت مي‌يابند، یعنی زمانيكه مسئوليت و تكاليف در مدرسه افزايش یافته و پيامدهاي اجتماعي پيچيده‌تر مي‌شوند. دختر ADD نسبت به انتقاد و عيب‌جويي از خود حساسيت فوق‌العاده‌اي دارد، در مراودات با گروه‌ها دچار مشكل است و بيشتر با بهترين دوست خود در ارتباط مي‌باشد. او دختر مطيعي است كه بزرگترين آرزوي او وفق دادن خود با انتظارات معلم مي‌باشد و به خود توجهي نمي‌كند. حواس‌پرتي او سبب نارضايتي معلم و خجالت او جلوي ساير همكلاسي‌ها شده و احساس دردناكي در او ايجاد مي‌كند.
تشخیص AD/HD در دختران
به دليل اينكه علائم تيپك AD/HD در دختران كمتر وجود دارد اغلب تشخيص آن با مشكل مواجه مي‌شود. تشخيص در پسران عموماً در سنين حدود 7 سالگي صورت مي‌پذيرد در حاليكه سن تشخيص در دختران حدود 12 سال است. رديابي AD/HD در دختران، قبل از اينكه به سن بلوغ برسند اغلب سخت است. تغييرات هورموني باعث تغييرات خلقي و رفتارهاي نامناسب مي‌شود، لذا در دختري كه AD/HD او تا پيش از بلوغ مخفي مانده است ممكن است علائم بطور ناگهاني همزمان با هجوم هورمون‌ها فوران كنند. بر خلاف دختران، پسران بيش‌فعال/ تكانشگري كه از سنين كمتر تحت درمان بوده‌اند وقتي به سن بلوغ مي‌رسند آرام‌تر مي‌شوند. در عوض دختراني كه پيش از بالغ شدن درمان نشده‌اند بيشتر در معرض ابتلا به ساير اختلالات روانشناختي مانند اضطراب و افسردگي قرار دارند. آن‌ها همچنان كه رشد مي‌كنند و بزرگتر مي‌شوند، بيشتر تمايل به دروني كردن احساسات خود و مخفي كردن آن‌ها از افرادي كه مي‌توانند به آن‌ها كمك كنند دارند. دختران بزرگسالي كه هيچ كمكي براي AD/HD و اختلالات همراه آن دريافت نكرده‌اند با خطر رفتارهاي اعتيادگونه مانند پرخوري، سيگار كشيدن، اعتياد به الكل و بي‌بند و باري جنسي روبرو هستند.
انواع AD/HD در دختران
AD/HD در دختران را مي‌توان به 4 گروه تقسيم كرد. البته اين يك تقسيم‌بندي علمي نيست بلكه فقط راهنمايي است براي والديني كه دختراني مشكوك به AD/HD دارند.
♥ خجالتي/حواس‌پرت
AD/HDدر دختران بيش از همه خودش را به اين شكل نشان مي‌دهد. آن‌ها بيش از آنكه تكانشگر يا بيش‌فعال باشند، گوشه‌گیری مي‌كنند و خجالتي به نظر مي‌رسند. دختران برخلاف پسران، وقتي غرق در هیجانات مي‌شوند، بجاي اينكه واكنش بيروني داشته باشند، به دنياي درون خود فرو می‌روند. دختري كه در مدرسه تحت تأثیر هیجانات قرار می‌گیرد، ترجيح مي‌دهد كه به تنهايي بازي كند يا ناهار بخورد. همچنين در پيگيري دستورات و انجام تكاليف خود مشكل دارد. نه تنها خود تكاليف را فراموش مي‌كند، بلكه پس از اينكه آنچه به خاطر دارد را با تلاش بسيار انجام مي‌دهد، ممكن است فراموش كند با خود به مدرسه آورده و ارائه دهد.
♥ اجتماعي بيش از حد
براي اينكه اين نوع از AD/HD را درك كنيد، دختري را تصور كنيد كه حرف مي‌زند، حرف مي‌زند و حرف مي‌زند، از موضوعي به موضوع ديگر مي‌پرد و مرتب صحبت ديگران را قطع مي‌كند. چنين دختري به راحتي دوست پيدا مي‌كند اما اغلب در نگه داشتن آن‌ها با مشكل مواجه مي‌شود. او غالباً گستاخ تلقي مي‌گردد چون به حرف‌هاي دیگران گوش نمي‌دهد.
♥ دمدمي
نوع دمدمي AD/HD كمترين شيوع را دارد و كمتر از بقيه انواع به عنوان AD/HD تلقي مي‌شود. چنين دختري اغلب محزون و ناراضي است. هيچ چيز هيچ‌وقت كاملاً صحيح يا كافي نيست. اگر بگوييد كه مي‌خواهد پيراهن بپوشد به محض پوشيدن آن، عقيده‌اش عوض مي‌شود. تصميم مي‌گيرد كه شلوار بپوشد. اما هيچ شلواري نظرش را جلب نمي‌كند.
♥ بيش‌فعال
اين نوع، راحت‌ترين نوع قابل شناسايي و تشخيص از انواع AD/HD است. دختري با اين نوع AD/HD، پرانرژي و تكانشگر است و خطر مي‌كند. او رفتاري شبيه پسرها دارد چون مرتب در حال جست و خيز کردن و دويدن است و روي اين رفتارهاي خود پافشاري مي‌كند حتي اگر بداند كه خطرناك است.
احساس شرم در ميان دختران جوان
پسران بزرگسال كه رفتارهاي تكانشگري و بيش‌فعالي دارند، ممكن است بيشتر از جانب همسالان خود به دليل رفتار بي‌باكانه مانند با سرعت رانندگي كردن، برخلاف قانون عمل كردن و... مورد پذيرش قرار بگیرند. اما دختران بيشتر بازخوردهاي منفي از والدين، معلمين و همسالان خود دريافت مي‌كنند. هنگاميكه به سن و سال يك زن جوان مي‌رسند، با سايرین همنوا شده و خود را به دليل رفتارهاي پيشين خود سرزنش كرده و احساس شرم مي‌كنند.